मेडिकल लाईफको पहिलो दिन, viva मा एउटा प्रश्न सोधिएको थियो, define drug भनेर । physical apperanceमा, सेतो सुकिलो apron भिरेर medico जस्तो देखिएपनी, मानसिक रुपमा medico जस्तो भैसकेको थिइन सायद । त्यसैले त drug लाई define गरे, आफ्नै भाषामा, त्यो पनि, प्रश्न सोध्दा मौन बस्न हुदैन भन्ने सीनियरको सल्लाहको अनुसरण गर्दै, "drug are the illegal chemical substance that devlop dependence and become habitual to person, hence make him/her addict". यो कुनै standard defination थिएन न कुनै कहि पढेको या देखेको defination । थियो त केबल vivaको pressureमा निस्किएको non-medicoको सोचाईमा रहेको आफ्नै भाषाको defination ।
त्यतिबेला त्यो उत्तर निस्किनु स्वोभाबिक थियो सायद । नेपाली समाजमा हुर्केको थिए । drug भन्ने नाम, कहिलेकाही पत्रपत्रिका र टेलिभिजनमा मात्र देखेको र सुनेको थिए, त्यो पनि अबैध drug संगको समाचारको प्रसङ्ग जोडेर । न त त्यतिबेला सम्म मैले KD Tripathi को टेक्स्ट्बुकको पहिलो पाना नै पल्ट्याउन भ्याएको थिए । न WHOको siteमा drug को article पढ्न भ्याएको थिए । न कसैले पढाएको थियो । न कसैले सिकाएको ।
मेरो मुखबाट त्यो उत्तर निस्कन साथ परिवेश हासोमय बनेको थियो र म हासोको पात्र । त्यहा भएका सबै हासेका थिए, म बाहेक । कोहि मेरो त्यो उत्तर सुनेर हासेका थिए त कोहि अरु हासेको देखेर, त्यही हासो संगै आफ्नो हासोको लय मिलाउदै हासेका, कुरा नबुझी । हासो रोक्किए संगै उताबाट बोली फुट्यो, "you made whole medical field illigal." फेरि हास्न थाले, म बाहेक सबै । अरुको गाला तन्किएर बत्तिस ओटा दात देखिने बेला हुदा, मेरा गाला राता, कान ताता, ओठ सुख्खा भैसकेको थियो र बोली मौन । निशब्द ।
हतार हतार गएर किताब पल्टाए, defination रटे, जिन्दगिमै नबिर्सिने गरि । त्यो defination याद गरे संगै, मानसिक रुपमै medico जस्तो बने । त्यही defination बाट सुरु भयो मेरो मेडिकल लाइफको यात्रा । नयाँ नयाँ शब्दहरू सिक्दै, medical term हरु संग खेल्दै, रमाउदै गए । कुनै नया term आउथे, कुनै पुरानै शब्द भएपनि त्यसको अर्थ परिमार्जन गर्नुपर्ने हुन्थ्यो, र गर्थे । किनभने भाषा फरक थियो ।
घडीको सुइ घुमे संगै समय बितिरहदा, म पनि त्यहिको परिवेश संग रम्दै रमाउदै गए । त्यहिको भाषा सिक्दै गए, केहि नयाँ, त केहि पुरानै शव्द, अर्थ फरक लाएर । physically र mentally, medico बन्दै । त्यसले त साधारण रुपमा बोल्दा पनि एक दुई वटा medical term घुस्ने गर्थे sub-consiously नै । त्यस्ता शव्द प्रयोग गर्दा कहिले राम्रै सुनिन्थ्यो त कहिले समस्यामा पार्थ्यो ।
ब्यक्तिगत कामले कोहि छिमेकीको घरमा जादा, डाक्टरलाई नै क्लिनिकमा देखाए जसरी, आफ्ना समस्या सुनाइयो, सुने । पहिल्यै hospital गएर देखाइसकेको रहेछ ।
"औसधि के कस्तो दिए, ठिक छ कि छैन हेर्देउ त बाबू" भन्दै औसधिको पोको थमाइयो ।
"त्यत्रो ठूलो, धेरै पढेको डाक्टरले दिएको औसधि पक्कै गलत त छैन होला । म सिक्दै गरेको विद्यार्थीले त्यस्तो के नै जानेको हुन्छु र ?" मैले भने ।
"तैपनि के कस्तो हो एकचोटि हेर्देउ न" भन्नुभयो ।
त्यति भनिसके पछि, यत्रो बर्ष पढेर पनि केही जान्दो रहेनछ भनेर कुरा काट्ने बाटो नराख्न भनेपनी केही बोल्नु पर्ने भयो ।
समाएको औसधिको पोको बाट एक एक गर्दै औसधि निकाले र भने, "यो ठिक, यो बेठिक भनेर त म भन्दिनँ, तर के के काम गर्छ चाहिँ भन्न सक्छु" भन्दै औसधिको trade name मा आँखा नलगी तल सानो मसिनो अक्षरमा लेखिएको generic name पढेर औसधिको class, uses, बुझ्ने सम्मको mechanism र side effect बताइदिए ।
त्यही भन्ने क्रममा, बिर्सिसकेको रहेछु कि non-medico संग बोलिरहेको छु । त्यसैले त sub-consiously एउटा शब्द निस्केको रहेछ "drug", औसधिको medical term । त्यो शब्द निस्किन साथ आँखा ठुल्ठुला बनाएर हेर्नुभयो । मैले सबै भनिसकेपछि सोध्नुभयो, "बाबु यो ड्रग नै हो त?"
"हो" भनिदिए ।
"राम्रो डाक्टरलाई देखाएर, राम्रो औसधि दिएर पठाएको होला भनेको ड्रग दिएर पठाएको रहेछ, त्यही भएर त यस्तो उस्तो भएको रहेछ" भन्दै, केही त्यही drugको side effect र केही drugको नाम सुनेर phychological habituation जस्ता symptoms हरु सुनाउनु भयो । अनि बल्ल मैले सम्झिए आफ्नो medical life को पहिलो दिन । त्यही सोचबाट गुज्रिएको थिए, त्यस्तै मानसिकता, उहीँ बिचार । त्यसैले बुझाउन पर्छ भन्ने आफ्नो कर्तव्य सम्झेर "ठिकै छ यो औसधि, यसको लागि यहि औसधि नै हो । सबै औसधि लाई हामिले drug भन्छौं, त्यसैले drug भन्ने शब्द निस्केको हो" भनेर । तर, drug को WHO को defination सुनाउने कुरा आउथेन । त्यसैले " सबै औसधि नियमित रुपमा खानु, ठिक हुन्छ" भन्दै बिदा भए ।
drugको नाम सुनेर तर्सिएको थियो अनुहार । सायद त्यो दिन निन्द्रा परेन होला उहालाई । dependance भएको जस्तो भएको थियो होला मानसिक रुपमा पनि। डाक्टरलाई पनि गाली गर्दै हुनुन्थ्यो होला, मनमनै । त्यसपछि त्यो औसधि खानुभयो या छोड्नु भयो थाहा भएन । उहाले केही भन्नुभएन, म सोध्दै गइन ।
एकदिन एउटा टाढिन खोजेको नजिकको non-medico साथी संग हिडिरहेको थिए । केही समय अगाडिबाट टाउको दुखेको थियो । नजिकैको pharmacy छिरेर, NSAIDs किने ।
"किन गएको त्यहाँ?" उसले सोध्यो ।
"drug लिनु थियो एउटा" मैले भने ।
drugको नाम सुन्नासाथ मलाई खाउला झै हेर्यो र म बाट अल्लि टाढा गएर तर्किएर सोध्यो, "ड्रग लिन्छौं ?"
त्यति भनिसकेको पछि मैले उसले के बुझ्यो भन्ने कुरा बुझिसकेको थिए, आफ्नो medical lifeको पहिलो दिन सम्झिए, तर उसलाई drugको परिभाषा बुझाउन मन लागेन, त्यसले सिधै रुपमा नबुझेझै गरि उत्तर दिए, " अ ! टाउको दुखिराखेको थियो, त्यसले।"
ड्रग भन्ने शब्द मेरो लागि नौलो थिएन, मेरो लागि ठूलो थिएन, मेरो लागि गलत थिएन, मेरो लागि गलत अर्थ बोकेको थिएन । तर त्यही शब्द त्यो साथिको लागि ठूलो लाग्यो, गलत अर्थ बोकेको लाग्यो । त्यसैले त्यो साथी गएर अरु साथी लाई सुनाउन भ्याईसकेको रहेछ, "त्यो त डाक्टर पढ्न गएको, बिग्रेर drug लिने भैसकेको रहेछ" भन्दै । पछि नजिकै रहन खिजेको नजिकैको साथिले सुनायो ।
आफ्नो भाषामा म सहि थिए, बुझ्ने ले गलत बुझ्यो। अझ भनौ समाजले गलत बुझ्यो । सामाजिक भाषाले गलत बुझ्यो । टाउको दुखेर NSAIDs मात्र त लिएको थिए, भन्दै drug को defination र त्यो औसधिको बारेमा उसलाई बुझाए, असल मित्र थिएन सायद, बुझाउदा पनि बुझेन, भनेको पनि पत्त्याएन । बिश्वास पनि गरेन । सायद उ सोचाइको सानो थियो, या सानो सोच भएको समाजमा हुर्केको । नबुझ्ने या बुझ्न नचाहने । बुझाएर नबुझेपछी, अब बुझाउनुको औचित्य रहेन । अफु आफ्नो ठाउमा सहि छु । बुझ्ने ले जे सुकै बुझुन भनेर त्यसको कुरालाई defence गर्न भन्दा ignore गर्नु सहि सम्झिए । ignore गरे ।
हो ! यस्तै समाजमा बोलिचालीको शब्द र हामिले प्रयोग गर्ने शब्दमा अन्तर आउदा, कहिलेकाही निकै समस्या पर्ने गर्छ । drug, tonsil, ulcer, gastric, आदि जस्ता धेरै शब्द प्रयोगमा medico र non-medico ले छुट्टाछुट्टै बुझ्छन् । यहि शब्द प्रयोगमा अन्तर आएर, साना देखि ठुलै समस्या दैनिक रुपमा भोग्नु परेको हुन्छ । हो ! यसको बुझाई फरक छ। यसको अर्थ फरक छ । यसको भाषा फरक छ ।
अन्ततः यस घटना तथा घटनाका पात्रहरु काल्पनिक हुन् । कसैको वास्तविक जीवन संग मेल खान गएमा संयोग मात्र हुनेछ ।
स्वास्थ खबरमा छापिएको Date: 28/12/2016